- ÖZET
Olası yangınlarda can ve mal kayıplarını en aza indirgemek için tesis edilen Yangın Algılama ve Alarm sistemlerinin standart ve yönetmeliklere göre tasarlanması, projelendirmesi; projeye göre tesis edilmesi ve son olarak da bakımlarının yapılması sistemin doğru çalışması açısından oldukça önemli olduğu gibi hukuki açıdan da kaçınılmaz bir zorunluluktur. Ülkemizde yürürlükte olan “Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yyönetmelik” yönetmeliğe aykırı hareket edenler için Türk Ceza Kanunun ilgili maddesine göre işlem yapılacağını ve yine aynı yönetmelik, yangın algılama sisteminin ve parçalarının TS EN 54’e uygun olarak üretilmesi, tasarlanması, tesis edilmesi ve işletilmesinin şart olduğunu açıkça belirtmiştir. Bu yazımızda, yangın algılama ve uyarı sistemlerinin tasarım kriterlerinin belirlediği TS CEN TS 54-14 standardında 2018 yılında yapılan değişikliklere değineceğiz.
- GİRİŞ
Yangın algılama ve alarm sistemlerinin amacına uygun şekilde tesis edilerek işler halde kalabilmesi için doğru projelendirme çok önemlidir. Algılayıcıların doğru seçilmesi kadar, doğru yerleşim yapılması da önem arz etmektedir. Yangın algılama ve uyarı sistemlerinin belirli standartlar altında toplanması için Avrupa Standardizasyon Komitesi TC 72 Teknik Komitesi tarafından CEN/TS 54-14 planlama, tasarım, kurulum, devreye alma, kullanım ve bakım kılavuzu yayınlanmaktadır. Bu kılavuz, ülkemizde Türk Standartlar Enstitüsü (TSE) tarafından dağıtılmakta ve denetlenmektedir.
- DEĞİŞİKLİKLER
2018 yılında yayınlanarak, yürürlüğe giren standartta ilk dikkat çeken konulardan biri dedektörlerin yerleşim aralıklarıdır. Proje ve uygulamalarda en sık kullandığımız optik duman dedektörlerinin etkin koruma alanı yeni düzenleme ile azaltılmıştır. Önceki versiyonlarda 7,5m olarak belirtilen etkin koruma yarıçapı, 2018 yılından itibaren 6,2m olarak düzenlenmiştir. Yapılan bu düzenleme ile Açık alanda bir kare dizisi için optik duman dedektörlerinin duvar ile olan mesafesi 4,4m olmuş, iki dedektör arası mesafe 8,8m olarak belirlenmiş ve sonuç olarak bir optik duman dedektörünün etkin olarak koruduğu alanın yaklaşık 77m2 olacak şekilde projelendirilmesi istenmiştir. 2m’den dar koridorlar için ise iki duman dedektörü arasının 12,4m ve dolayısıyla duvar ile dedektör arası mesafenin de 6,2m olarak projelendirmesine standart olanak tanımıştır.
Şekil 1. Duman dedektörü yerleşimi
Duman dedektöründe yapılan bu düzenleme ışın tipi duman dedektöleri için de yapılmıştır. Önceki standartta 15m olan iki dedektör arası mesafe yeni güncellemede 12,4m’ye düşürülmüştür.
Şekil 2. Işın tipi duman dedektörü yerleşimi
Yapılan bir diğer önemli değişiklik ise sıcaklık dedektörlerinin etkin koruma alanı ile ilgili. Sıcaklık dedektörlerinin de etkin koruma alanı yeni düzenleme ile azaltılmıştır. Önceki versiyonlarda 5 m olarak belirtilen etkin koruma yarıçapı, 2018 yılından itibaren 4,5 m olarak düzenlenmiştir. Yapılan bu düzenleme ile Açık alanda bir kare dizisi için sıcaklık dedektörlerinin duvar ile olan mesafesi 3,5m olmuş, iki dedektör arası mesafe 6,4m olarak belirlenmiş ve sonuç olarak bir sıcaklık dedektörünün etkin olarak koruduğu alan yaklaşık 40m2 olacak şekilde projelendirilmesi istenmiştir. 2m’den dar koridorlar için ise iki duman dedektörü arasının 9m ve dolayısıyla duvar ile dedektör arası mesafenin de 4,5m olarak projelendirmesine standart olanak tanımıştır.
Şekil 3. Sıcaklık dedektörü yerleşimi
Dedektörlerin etkin koruma alanlarının yanı sıra tavan düzensizliklerinin de etkisi tekrar değerlendirilmiş ve düz tavan kabul edilen kiriş yüksekliği yeni standart ile arttırılmıştır. Buna göre önceki versiyonda toplam kat yüksekliğinin %5’ine kadar düz tavan olarak kabul edilen kirişler, yeni düzenleme ile birlikte kat yüksekliğinin %10’una yükseltilmiştir. Yani 4m kat yüksekliği olan bir alanda daha önceden 20cm’lik kirişler düz tavan olarak kabul edilirken artık yeni düzenlemede 40’cm’ye kadar kiriş altına montaja izin verilmektedir.
Şekil 4. Kiriş yükseklik hesabı
Tavan düzensizlikleri ile ilgili yapılan bir başka değişiklik ise eğimli tavanlar ile ilgili. Standardın eski versiyonunda yerden tepe noktasına kadar olan mesafe ve tavan ile çatı noktasındaki mesafenin oranı %5’ten küçük ise; tavan düz olarak kabul edilir ve dedektörler yarıçap değerleri baz alınarak monte edilirdi. %5’ten büyük ise; tavan eğimli olarak kabul edilir ve dedektörler tavan eğiminin her bir derecesi için algılama yarıçapı değerleri %1 arttırılarak monte edilirdi ve algılama yarıçapı değerleri en fazla %25’e kadar arttırılabilirdi. Yapılan yeni düzenlemede ise yüzde oranlı hesaplama yöntemi kaldırılmış, 60cm’lik standart bir değer tanımlanmıştır. Bu tanımlamaya göre eğimli tavanın altı ve üstü arası mesafe 60cm’den az ise bu tavanı düz tavan kabul edilmiş, 60cm’den fazla ise dedektörler tavan eğiminin her bir derecesi için yarıçap değerleri %1 arttırılarak monte edilir. Yarıçap değerinin ise en fazla %25 arttırılmasına izin verilmiştir.
Şekil 5. Eğimli Tavan
Yapılan bir diğer önemli değişiklik asma tavan arasında kullanılması gereken dedektörler ile ilgili. Önceki standartta, herhangi bir noktadaki kabloların yanıcılık katsayısı olarak 25MJ değerini geçmesi durumunda asma tavan arası dedektör kullanımı zorunlu idi. Yeni yapılan düzenlemede ise Kabloların yangına dayanıklı olup olmaması da irdelenemeye başladı. Eğer kablolar yangına dayanıklı ise yine 25MJ değerine göre hesaplama yapılmakta. Ancak kablo grubu arasında tek bir yangına dayanıklı kablo bile olmaması durumunda bu değer 15MJ olarak değerlendirilmekte.
Şekil 6. Asma tavan arası montaj
Bir hava akışı ya da hava hareketinin olduğu noktaya dedektör yerleşimi yapılırken, dedektörler hava hızının 1 m/s’den yüksek olduğu herhangi bir yüksek hızlı hava durumu ızgarasının en az 1 metre uzağına monte ediliyordu. Yeni düzenleme, hava hızının 0,5 m/s’den yüksek olduğu herhangi bir yüksek hızlı hava durumu ızgarasına en fazla 0,5m uzakta olacak şekilde montaja olanak tanımaktadır.
Şekil 7. Menfeze yaklaşım mesafesi
Tavan yüksekliklerine göre dedektör seçimi de aşağıdaki tablodaki gibi güncellenmiştir.
Şekil 8. Tavan yüksekliklerine göre dedektör seçimi
Dedektörler etkin koruma alanları ile birlikte buton montaj yükseklikleri de yeni standartta güncellenmiştir. Önceki standartta 1,2m–1,6m arasına monte edilmesi gereken alarm butonlarının, yeni standartta tercihen 1,2m olacak şekilde 0,9m–1,4m arasına monte edilmesi istenmektedir.
Şekil 9. Buton montaj yüksekliği
Sesli uyarıcı yerleşimi yapılırken, asgari ses seviyesi 65dB(A) olması veya 30sn’den uzun süreli oluşabilecek diğer gürültülerden 5dB(A) fazla olması isteniyordu. Yeni güncelleme ile 65dB(A) sabit kalırken, gürültülü alanlar için +10dB(A)’lık bir tasarım kriteri gelmiştir.
Şekil 10. Siren ses şiddetleri
Algılama ve uyarı ekipmanları yerleşimlerinde yapılan değişiklikler ile birlikte adresli ve konvansiyonel sistemlerin tasarım kriterleri de gözden geçirilmiştir. Önceki standartta azami 1600m2 olması gereken bir konvansiyonel bölge taban alanı, yeni standart ile birlikte 2000m2’ye yükselmiştir.
Şekil 11. Konvansiyonel algılama bölgesi
Yine eski standartta birden fazla yangın kompartımanı içeren konvansiyonel bölgeler için azami alan 400m2 iken yeni düzenleme ile bu alan 300m2’ye indirilmiştir.
Şekil 12. Konvansiyonel algılama bölgesi – birden fazla yangın kompartımanı olması durumunda
Standartta tasarım ile ilgili yapılan son değişiklik de tek bir kısa devre veya açık devre kablo arızası olması durumunda devre dışı kalacak cihazla ile ilgili. Eski standartta toplamda 32 olan cihaz sayısı yeni düzenleme ile bir tespit bölgesinde 32 dedektörden veya 10 alarm butonundan fazlasının devre dışında kalmaması yönünde revize edilmiştir.
- SONUÇ
2018 yılında yürürlüğe giren TS CEN/TS 54-14 standardındaki değişiklikler bu yazıda incelenmiş, 2008 yılında yayınlanan standart ile farkları ortaya konmuştur. Olası bir yangında can ve mal kaybını en aza indirgemek için yangın algılama ve uyarı sistemlerinin standart ve yönetmeliklere uygun olarak tesis edilmesi önem arz etmektedir. Standart ve yönetmeliklere uygun olarak tesis edilen sistemlerin yine standartlarda belirtildiği gibi işletilmesi ve sürekli aktif tutulması da en az tasarım ve uygulama aşaması kadar önemlidir.
REFERANSLAR
TS CEN/TS 54-14:2018 Yangın Algılama ve Yangın Alarm Sistemleri -Bölüm 14: Planlama, Tasarım, Montaj, İşletmeye Alma, Kullanım Ve Bakım İçin Kılavuz Bilgiler
TS CEN/TS 54-14:2008 Yangın Algılama ve Yangın Alarm Sistemleri -Bölüm 14: Planlama, Tasarım, Montaj, İşletmeye Alma, Kullanım Ve Bakım İçin Kılavuz Bilgiler
